-Уламжлалт анагаах ухааны чадварлаг сайн эмч нарыг Оточ Манрамба Их Сургууль бэлддэг гэж салбарынхан ярьдаг юм билээ. Тус сургуулийн онцлог, давуу тал нь юу вэ?

-Оточ Манрамба Их Сургууль нь анагаах ухааны чиглэлээр байгуулагдсан анхны хувийн хэвшлийн их сургууль. Манай сургуулийн сургалт яагаад сайн байна вэ, төгсөгчид нь яагаад чадварлаг байна вэ гэхээр бид хэдэн мянган жилийн өмнөөс монголчууд анагаах ухааны эрдэмтэн мэргэдийг сургаж ирсэн сургалтын хөтөлбөр, аргаар оюутнуудаа сургаж ирсэнд байгаа юм. Оточ Манрамба Их Сургуулийн явуулж буй энэ сургалтын тогтолцоо 16-р зууны үед бэхжиж тогтсон. 16-р зууны үеэс буддын их таван ухааны нэг уламжлалт анагаах ухааныг хөгжүүлэн, уламжлалтын эмчийг бэлтгэхдээ 5 наснаас эхлэн тусгай нарийн сургалтаар үндсэн бичиг үсэг зааж, суурь боловсрол олгож төлөвшүүлээд, 16-17 наснаас нь шалгалт авч анагаах ухааны чиглэлээр тусгайлан сургаж байсан. 7 жилийн хугацаанд нарийн дэг жаяг, хөтөлбөрийн дагуу сургасны үндсэн дээр эмчийн зэрэг олгодог байсан. Төгсөлтийн дараах шаталсан сургалтаар эмч нарын зэрэг цолыг нь ахиулж, насан туршийн сургалтын системийг бий болгосон. Үүнтэй уялдаад уламжлалт анагаах ухаан Монгол оронд мэргэжлийн түвшинд хөгжиж ирсэн. Мэргэжлийн оточ эмч, маарамбууд ард түмэндээ амьдралын зан үйл, хэвшилд нь өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх талаар маш нарийн гүн гүнзгий мэдлэгийг бий болгож, Монголдоо төдийгүй дэлхийн олон оронд алдар нэр нь дуурьсагдсан эмч нар төрөн гарч, алдартай зохиол бүтээлээ туурвисан байдаг.
Энэхүү сургалтын тогтолцоо нь Энэтхэгийн алдарт 500 бандида нар төрөн гарсан Наландрын их сургуулийн сургалтын сонгодог арга барил дээр суурилсан. Оточ Манрамба Их Сургуулийн сургалтын чанар, амжилт бүтээл энэхүү олон мянган жилийн баялаг гуу сангаас суралцагчдадаа зааж хүртээж байгаатай салшгүй холбоотой юм.

-Оточ Манрамба Их Сургуулийг үүсгэн байгуулагч, захирал, Хамба лам Д.Нацагдорж Монголын нэртэй оточ маарамбуудаас уламжлалт анагаах ухааны жүд дамжлагыг авч үлдсэн хүн гэдэг шүү дээ. Тэрхүү жүд дамжлагыг таслалгүй Оточ Манрамба Их Сургуулийн оюутнуудад дамжуулан сургаж байгаа нь чухал байх.

-Тэгэлгүй яах вэ, Хамба лам Д.Нацагдорж өөрөө 1974 оноос Монголын уламжлалт анагаах ухааны жүд дамжлагыг хадгалж байсан олон лам, эрдэмтэн багш нараасаа шавь сургалтаар заалган, эмийн ургамал, нууц жор, оношлох, эмчлэх арга ухаанд уйгагүй суралцсанаас гадна Энэтхэг улсад уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр суралцсан. Хамба лам Оточ Манрамба Их Сургуулийг үүсгэн байгуулахдаа уламжлалт анагаах ухааны сургалтын сонгодог аргыг баримтлан, орчин үеийн сургалтын шилдэг аргатай хослуулан сургалтын хөтөлбөрөө боловсруулж, сургалтаа явуулж эхэлсэн. Манай сургуулийн сургалтын хөтөлбөр, заах арга нь суралцагсдад нарийн мэргэжил олгохоос гадна энэрэн нигүүлсэх сэтгэл, хүнлэг ёс зүйг төлөвшүүлдэг. Мөн уйгагүй хичээл шамдал, тэвчээр, өгөөмөр зан чанарыг суулгаж өгдөг. Энэ нь суралцагсад болон төгсөгчдийн ажил, амьдрал, нийгэмд хандах хандлага, үйлчлүүлэгчид, ажил олгогчдын сэтгэгдлээс харагддаг.

-Оточ Манрамба Их Сургууль сургалтын хөтөлбөрийнхөө 70 хувьд уламжлалт анагаах ухаан, 30 хувьд нь өрнийн анагаах ухааны суурь мэдлэгийг тусгасан байдаг нь аль аль талдаа хөрвөх чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэж байна гэж хэлж болох уу?

Манай сургууль оюутнууддаа уламжлалт анагаах ухааны хөдөлшгүй суурь мэдлэгийг өгч, уламжлалт болон өрнийн анагаах ухаан, буддын судлалын чиглэлээр судалгаа шинжилгээний ажил хийх, практик дээр шууд ажиллах чадвартай болгодог. Мөн уламжлалт анагаах ухаан нь буддын нэг салбар ухаан учраас судар, тарнийн аль алиных нь суурь мэдлэгийг олгодог. Манай төгсөгчид уламжлалт анагаах ухаан, орчин үеийн шинжлэх ухаан, судар, тарнийн чиглэлийн алинаар нь ч гүнзгийрүүлэн судлах, ажиллах боломжтой. Төгсөгчдийнхөө ажлын байрыг харахад ихэнх нь уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр гадаад, дотоодод амжилт гаргаад явж байна. Зарим нь тарнийн ёсонд суралцаад бясалгал номоо хийгээд явж байгаа бол мэс засалч, хүүхдийн, эмэгтэйчүүдийн, мэдрэлийн эмч болсон нь ч бий. Манай сургуулийн амжилтын үндэс бол сургалтын хөтөлбөр, үүнийг ном ёсоор дамжуулж авсан эмч, багш нар, нэгэн зорилгын дор нэгдсэн чадварлаг хамт олонтой маань холбоотой.

-Анагаах ухааны цаашдын чиг хандлагад хувь хүнд тохирсон эмчилгээ зонхилох төлөвтэй байна. Энэ нь уламжлалт анагаах ухааны онол, эмчилгээний зарчимтай нийцэж байгаа шүү дээ. Тиймээс цаашид уламжлалт анагаах ухааны эмч, мэргэжилтнүүд ихээхэн шаардлагатай болох нь. Оточ Манрамба Их Сургуульд илүү олон мэргэжилтэн бэлтгэх нөөц бололцоо бий юу?

-Хамгийн сайн анагаах ухаан бол хувь хүнд чиглэсэн, хувь хүний өвчинд, тухайн бодгальд чиглэсэн оношилгоо эмчилгээ байх ёстой гэж боддог. Уламжлалт анагаах ухааны онол яг л ийм байдаг. Эхний үед манай сургууль маш цөөхөн эмч мэргэжилтэн бэлтгэж байсан. Энэ нь багшлах боловсон хүчинтэй холбоотой. Харин бид 1996 онд анхны төгсөлтөө хийснээс хойш өөрсдийнхөө төгсөгчдийг сургаж, алхам алхмаар багшлах боловсон хүчнээ чадавхжуулсаар хүний нөөц бүрэн хангагдсан. Сургуулийн сурах орчныг бүрэн бүтээн байгуулж, сургалт явуулах томоохон бааз эмнэлэгтэй боллоо. Сургалт судалгаа хийх лабораториудыг иж бүрнээр тохижуулж, үйл ажиллагаанд орууллаа. Манай сургууль 2500 оюутны багтаамжтай хичээлийн байртай. Тиймээс олон оюутан сургах бололцоо бүрдсэн. Бид англи хэл дээр сургалт явуулах бэлтгэлээ хангасан тул дотооддоо төдийгүй олон улсын түвшинд сургалт явуулах боломжтой.

-Өнгөрсөн 31 жилийн хугацаанд уламжлалт анагаах ухааны салбарт чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэн нийлүүлж байгаа нь маш том хөрөнгө оруулалт. Үүнээс гадна салбартаа ямар ахиц дэвшил, шинэчлэлийг авчирсан бэ?

-Оточ Манрамба Их Сургууль, Манба Дацан Нэгдсэн эмнэлэг бол Монгол улсдаа уламжлалт анагаах ухааны чиглэлд тэргүүлж, хөгжлийг тодорхойлж байгаа байгууллага гэж хэлж болно. Бид өнгөрсөн хугацаанд маш олон шинэчлэлийг салбартаа хийсэн. Манай байгууллага уламжлалт анагаах ухааны оношилгоо, эмчилгээний чиг хандлагыг тодорхойлж байна. Уламжлалт анагаах ухааны жишиг эмнэлгийг барьж байгууллаа. Уламжлалт анагаах ухааны өвчний ангилал зүйг баталгаажуулж гаргасан. Эмнэл зүйн болон онолын судалгаа хийж байна. Бид 1990 оноос хойш дэлхийн 56 улс оронд өөрсдийн хичээл зүтгэл, хүч хөрөнгөөр уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр лекц тавих, үзлэг оношилгоо хийх зэргээр уламжлалт анагаах ухаанаа төдийгүй Монгол орноо сурталчлан таниулж ирсэн.

-Ярилцсанд баярлалаа.